Pomnik poległych w I wojnie światowej mieszkańców Dębowej
znajduje się w niedużej odległości od wiejskiej kapliczki.
I kilka metrów od domu, w którym przed wojną znajdował się sklep kolonialny Lazarów.
Tych kilka elementów nadawało temu miejscu charakter centralnego punktu wsi.
W przeszłości miał wydzieloną część memoratywną, był ogrodzony małym płotkiem i żywopłotem
i prawdopodobnie jeszcze w okresie przedwojennym nie było w jego bezpośrednim sąsiedztwie budynku.
Na mapach datowanych na 1920 i 1931 rok w tym miejscu nie ma żadnego domu.
Obecnie obiekt znajduje się na terenie prywatnym co też utrudnia dokładne zbadanie całości.
Pomnik jest skromny i prosty.
Na betonowym postumencie o wysokości ok. 1 metra ustawiony jest obelisk wysokości ok. 1 metra, szerokości ok. 0,7 metra i grubości ok. 30 cm, nieregularnych krawędziach i ścianie tylnej, a z gładką częścią frontową, lekko odchyloną do tyłu, przeznaczoną pod pole zapisu.
Na pomniku nie znalazłem adnotacji o dacie ufundowania. Nie jest oznaczony na mapach datowanych na 1930 rok.
Znajdziemy go dopiero na mapie wykonanej w 1931 roku.
Nie udało mi się znaleźć informacji o wykonawcy pomnika.
W górnej części obelisku znajdują się wypisane skrajne lata wojny
1914 1918
Pomiędzy nimi widać wystający metalowy element mocujący zapewne w przeszłości jakiś detal sepulklarny,
prawdopodobnie też wykonany z metalu (prawdopodobnie Krzyż Żelazny).
Poniżej znajdziemy napis w języku niemieckim:
„Im Weltkriege starben fürs Vaterland aus der Gemeinde Dembowa”
co możemy przetłumaczyć:
„ W walce za Ojczyznę w wojnie światowej zginęły następujące osoby z Dębowej”
A pod nim wykaz osób poległych ułożony chronologicznie.
Znajdziemy tu nazwiska 17 osób, choć linii jest 18.
Linia nr 12 jest inna od pozostałych, jest pusta.
Na jej końcu znajduje się za klamrą rok 1917 więc zapewne dotyczyła osoby zmarłej w 1917 roku.
Z ustanych relacji (opowiadanie ś. p. Josefa Franka) wynikało, że na pomniku odnotowano osobę, która jednak po jakimś czasie wróciła z wojny i dlatego usunięto jej dane. Nie wiadomo jak traktować ten przekaz gdyż mało prawdopodobne jest by na pomniku wypisano kogokolwiek bez udokumentowanego zgonu, choć i tu jest sprawa dyskusyjna, bo wiele aktów zgonu wydawano na podstawie orzeczenia sądu w trakcie wojny, a to z kolei na podstawie ustaleń na froncie. A jak pokazało życie, w takich przypadkach, nie raz sądy się myliły.
Inna wersja wydarzeń mówi o tym, że niektóre rodziny po latach nie chciały by widać było ich nazwiska na pomniku – i nie odnosi się to tylko do tej sytuacji.
W oparciu o opublikowane w internecie Verlustlisten 1. Weltkrieg – pochodzące z lat 20 XX wieku „Niemieckie listy ofiar I wojny światowej” sporządziłem wykaz mieszkańców Dębowej odnotowanych w meldunkach frontowych. Dotyczy on tylko osób, które poległy, zaginęły, były ranne, przebywały w niewoli itp. i dlatego nie dowiemy się z niego jaka była rzeczywista ilość osób (mieszkańców danej miejscowości) biorących udział w wojnie.
Jednak korzystając z tych informacji możemy wyrobić sobie pojęcie o okropieństwie tamtego czasu.
Przy niektórych nazwiskach znajduje się kilka różnych adnotacji, z reguły wskazują one na coraz gorszy los osoby kończący się śmiercią – np. poz. 29 Kupka Anton.
Spis pokazuje także ile osób z jednej rodziny brało udział w wojnie. Z reguły sięgano po chłopstwo czy ludzi z tzw. nizin społecznych. W przypadkach wsi nie powoływano do wojska rolnika, ale już jego synów tak.
Przy niektórych nazwiskach odnotowano datę, a czasem nawet miejsce urodzenia, lub funkcję wojskową.
warto zwrócić uwagę na wymienionego pod nr 42 Stocklossa Donat marynarza dywizji torpedowej.
Niestety porównując zapis na pomniku z danymi z wykazu widać różnice.
Na pomniku znajdziemy nazwiska, których nie ma w wykazie i odwrotnie.
A także w wykazie znajdziemy informacje o zgonie osoby, której z kolei nie ma na pomniku.
Jednak za najbardziej wiarygodne należy według mnie uznać zapisy na pomniku.
Dębowa wykaz poległych i innych w/g
„Niemieckich list ofiar I wojny światowej”
1. Auer Franz
1816-09-13 – lekko ranny
2. Auer Melchior, sierżant
1916-04-20 – ranny
1916-07-11 – ciężko ranny
1917-09-04 – zaginiony
3. Borsch Robert, ur. 15.02.1873 (brak na pomniku- dalej BNP)
1919-06-03 – zmarł w wyniku choroby 27.10.1918
4. Burek Joseph, na pomniku nr 3
1915-07-07 – poległy
5. Burek Johann – na pomniku nr 1
1914-12-15 – poległy
6. Deister Johann (BNP)
1914-09-27 – zaginiony
1916-04-01 – poległy
7. Franeck Nikodemus
1914-11-26 – lekko ranny
1915-01-15 – lekko ranny
8. Frank Johann
1916-08-11 – zaginiony
1916-11-14 – uwięziony nadal
9. Franek Karl
1918-03-14 – uwięziony nadal
10. Franek Nikodemus
1915-02-08 – ranny
11. Gluczikont Ludwig
1915-06-07 – lekko ranny
12. Golla Josef
1915-06-23 – lekko ranny
1916-07-11 – lekko ranny
1917-02-12 – ranny
13. Golla Paul
1918-10-30 – uwięziony
14. Gollach Josef, na pomniku nr 2
1915-03-11 – zmarł dnia 17.02.1915
15. Gollasch Johann
1916-04-11 – ciężko ranny
16. Gollasch Richard, ur. 04.04.1895 w Cisku
1915-12-24 – ciężko ranny
1919-01-29 – lekko ranny
17. Hellebrandt Hilarius, ur. 13.01.1895
1916-11-14 – uwięziony
1917-04-21 – w niewoli
18. Kapolka Johann
1914-09-29 – lekko ranny
19. Kitta Johann
1916-05-27 – w niewoli
1918-05-17 – zwrócony (z niewoli?)
20. Krajczyk Eugen
1915-07-02 – lekko ranny
1918-08-30 – ciężko ranny
21. Krajczyk Paul
1918-06-22 – lekko ranny
22. Krajczyk Theodor
1914-10-18 – ranny
1916-09-22 – ciężko ranny
1918-06-29 – ciężko ranny
23. Krawczyk Hermann ur. 18.12.1891
1918-12-04 – lekko ranny
24. Kroker Hermann,
1916-04-08 – lekko ranny
25. Kroker Josef, na pomniku nr 4
1915-11-15 – poległ
26. Kroker Paul, ur. 11.03.1893, na pomniku nr 17
1918-09-19 – zaginiony
zapis bez daty – ciężko ranny
27. Kruiczyk Theodor gefraiter
1916-09-04 – lekko ranny
28. Kulawik Albert, na pomniku nr 5
1914-10-08 – lekko ranny
1915-11-09 – zmarł w lazarecie wojennym
29. Kupka Anton ur. 09.10.1893, na pomniku nr 10
1915-06-23 – zaginiony
1915-10-16 – lekko ranny
1917-01-31 – w niewoli
1917-01-31 – ranny
1917-05-21 – zmarł 16.12.1916
30. Lazar Josef
1918-11-11 – lekko ranny
31. Malik Anton
1918-07-10 – ranny
32. Musiolik Johann
1916-06-20 – lekko ranny
33. Nowak Josef, grenadier
1914-10-18 – ciężko ranny
1915-08-16 – ciężko ranny
1916-07-07 – lekko ranny
34. Olschinka Anselm, na pomniku nr 14
1916-11-24 – lekko ranny
1917-12-22 – ranny
1918-04-13 – zmarł z powodu choroby
35. Pander Franz, ur. 13.12.1893
1916-03-14 – w niewoli
1915-03-17 – ranny
1915-06-28 – lekko ranny
1917-06-30 – zwrócony
1918-06-05 – lekko ranny
36. Piossek Ignatz
1915-08-16 – lekko ranny
37. Schaffarzyk Karl
1918-09-24 – lekko ranny
38. Schersisko Johann
1918-12-13 – zaginiony
39. Sczesny Anton
1918-11-07 – zaginiony
40. Siwek Philipp
1918-04-26 – zaginiony
1918-05-31 – ranny
1918-07-23 – zaginiony
41. Stania Robert
1914-09-27 – lekko ranny
42. Stocklossa Donat marynarz dywizja torpedowa,
1914-09-11 – lekko ranny
43. Streisel Theodor
1916-11-01 – lekko ranny
44. Suffner Johann ur. 23.03.1898, gefraiter
1918-12-30 – zaginiony
45. Teister Johann (BNP)
1914-12-23 – poległ,
pochowany w Nogent-l’Abbesse 200 m
na prawo od drogi do Reims.
46. Urbasik Emanuel, na pomniku nr 6
1915-11-23 – poległ
47. Witolla Robert ur. 11.05.1895, gefraiter, (BNP)
1917-06-30 – poległ
Wymienieni na pomniku, a nie objęci wykazem:
Gollasch Ludw. – zmarł 15.12.1915 na pomniku nr 7
Kasparek Jul. – zmarł 24.03.1915 na pomniku nr 8
Streitz Val. – zmarł 25.05.1916 na pomniku nr 9
Lazar Alfons – zmarł 01.09.1917 na pomniku nr 11
Bialas Paul – zmarł 07.11.1917 na pomniku nr 13
Ryrka Karl – zmarł 21.03.1918 na pomniku nr 15
Gollasch Eman. – zmarł 25.03.1918 na pomniku nr 16
Kasparek Alo. – zmarł 06.08.1918 na pomniku nr 18
